Η αναβίωση της γέννησης: Αναζητώντας τα μυστήρια της ζωής, μπορώ και ξαναζώ!

Στη σύγχρονη ψυχολογία, η αναβίωση της γέννησης αποτελεί μια καταπληκτική εμπειρία για μια νέα ζωή! Μη βιαστείτε να υποθέσετε ότι πρόκειται για μια απλή ανανέωση ή αναζωογόνηση των κυττάρων. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο. Η αναβίωση της στιγμής της γέννησης, απαιτεί μια κατακόρυφη βουτιά στη χρονική στιγμή του τοκετού και την αντιμετώπιση του βαθύτερου από όλα τα τραύματα που «κουβαλάει» ο άνθρωπος από τη στιγμή που έρχεται στον κόσμο! Την ίδια τη ζωή του!

Σύμφωνα με την παραδοσιακή ιατρική αντίληψη, η ζωή μέσα στη μήτρα και η βιολογική γέννηση, δεν μπορούν να έχουν ψυχο-τραυματική επίδραση στον άνθρωπο, αφού ο εγκεφαλικός φλοιός του εμβρύου δεν είναι «ώριμος». Οι νευρώνες του δεν έχουν καλυφθεί πλήρως από το προστατευτικό περίβλημα μιας λιπώδους ουσίας, που ονομάζεται μυελίνη.

 

Όμως, διάφορες μορφές βιωματικής ψυχοθεραπείας έχουν συγκεντρώσει πειστικές μαρτυρίες, που αποδεικνύουν ότι η βιολογική γέννηση είναι το πιο βαθύ τραύμα στη ζωή μας. Αποτελεί ένα γεγονός υψίστης ψυχικής και πνευματικής σημασίας, που είναι καταγραμμένο με κάθε λεπτομέρεια στη μνήμη μας και έχει μια βαθιά επίδραση στην ψυχική μας ανάπτυξη.

 

Η αναβίωση της βιολογικής γέννησης συχνά είναι εξαιρετικά αυθεντική και πειστική, αφού επαναλαμβάνει με φωτογραφικές λεπτομέρειες την πραγματική διαδικασία της γέννας. Πολλές φορές συμβαίνει σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τίποτα από τη γέννησή τους και δεν έχουν την παραμικρή μαιευτική πληροφορία. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι οι λεπτομέρειες της αναβίωσης μπορούν να επιβεβαιωθούν από τα υπάρχοντα διαθέσιμα ιστορικά της γέννησης ή από αξιόπιστες μαρτυρίες.

 

Με την τεχνική της αναβίωσης μπορούμε να ανακαλύψουμε μέσα από μια άμεση εμπειρία ότι γεννηθήκαμε με καισαρική, ότι χρησιμοποιήθηκε εμβρυουλκός για την εξώθησή μας ή ακόμα ότι ο ομφάλιος λώρος ήταν τυλιγμένος στο λαιμό μας! Έχουμε τη δυνατότητα να νιώσουμε την αγωνία, το φυσικό πόνο και την ασφυξία που βιώσαμε στη διάρκεια του τοκετού, ενώ μπορούμε να μάθουμε ακόμα και το είδος της αναισθησίας που χρησιμοποιήθηκε, για να έρθουμε στον κόσμο!

Η αναβίωση συχνά συνοδεύεται από αλλαγές στις στάσεις και τις κινήσεις του σώματος, των χεριών και των ποδιών, καθώς και από περιστροφές, κλίσεις και κάμψεις του κεφαλιού. Όλες αυτές οι κινήσεις αναπαραγάγουν τη μηχανική ενός ειδικού τύπου εξώθησης. Στη διάρκεια της αναβίωσης μπορεί να εμφανιστούν αναπάντεχα μώλωπες, οιδήματα και άλλες αγγειακές μεταβολές στα σημεία όπου ακούμπησε ο εμβρυουλκός, ή όπου ο ομφάλιος λώρος έσφιγγε το λαιμό. Οι παρατηρήσεις αυτές δείχνουν ότι η καταγραφή του τραύματος της γέννησης διατρέχει όλη τη διαδρομή μέχρι το κυτταρικό επίπεδο.. Στον ασυνείδητο ψυχισμό μας, ο στενός συσχετισμός της γέννησης με το θάνατο προκαλεί ζωηρή εντύπωση. Αποδεικνύει το γεγονός ότι η γέννηση είναι μια εμπειρία-απειλή για τη ζωή! Ο τοκετός διακόπτει βίαια την ενδομήτρια κατάσταση του εμβρύου, το οποίο «χάνει» την υδρόβια υπόστασή του και γεννιέται σαν μια μορφή ζωής που ζει, εισπνέοντας αέρα, φυσιολογικά και ανατομικά με εντελώς διαφορετικό τρόπο.

 

Οι συγκινησιακές και σωματικές εκδηλώσεις στη διάρκεια της αναβίωσης γίνονται πιο έντονες στις περιπτώσεις που ο τοκετός συνοδεύτηκε από περιπλοκές, όπως είναι η ανάστροφη θέση του εμβρύου, η ισχιακή προβολή ή ο πρόδρομος πλακούντας.

 

Η συνειδητή αναβίωση και αφομοίωση του τραύματος της γέννησης παίζουν σημαντικότατο ρόλο στη διαδικασία της βιωματικής ψυχοθεραπείας.

Ο ψυχίατρος Stanislaw Grof μιλάει για τέσσερα βιωματικά στάδια, καθένα από τα οποία χαρακτηρίζεται από διαφορετικές συγκινήσεις, σωματικές αισθήσεις και συμβολικές εικόνες που προέρχονται από το συλλογικό ασυνείδητο και δεν έχουν σχέση με την ατομική μνήμη.

 

Η εξέλιξη, ο αυτό-προσδιορισμός και οι στάσεις που παίρνουμε στη διάρκεια της ζωής μας καθορίζονται από τα αισθήματα που βιώσαμε στη γέννησή μας. Μπορεί να γεννιόμαστε σε φυσικό και σωματικό επίπεδο, όμως δεν καταφέρνουμε να «ξεπεράσουμε» τη γέννησή μας στο βαθύτερο συγκινησιακό.

 

Ο «θάνατος» και η αγωνία στη διάρκεια της αναβίωσης της γέννησης, αντανακλούν τον αληθινό πόνο και την απειλή για τη ζωή, μέσα από τη βιολογική διαδικασία του τοκετού. Ωστόσο, ο θάνατος του «εγώ» που προηγείται από την αναγέννηση, είναι το τέλος των παλιών ιδεών, σχετικά με το ποιοι πραγματικά είμαστε και με τι μοιάζει ο κόσμος γύρω μας. Οι ιδέες αυτές «χαλκεύτηκαν» από την τραυματική εμπειρία της γέννησης και συντηρούνται στη μνήμη μας, σαν μια κατάσταση που παραμένει ζωντανή στο ασυνείδητό μας.

 

Με την αναβίωση «καθαρίζουμε» αυτά τα παλιά προγράμματα, αφήνοντάς τα να αναδυθούν στη συνείδηση. Έτσι, αυτά χάνουν την συγκινησιακή τους φόρτιση και με μια έννοια «πεθαίνουν». Ωστόσο, είμαστε τόσο πολύ ταυτισμένοι με τα προγράμματα αυτά, έτσι ώστε όταν πλησιάζουμε στο «θάνατο του εγώ», να νιώθουμε ότι ήρθε το τέλος της ύπαρξής μας, το τέλος του κόσμου. Όσο τρομακτική και αν φαίνεται η διαδικασία της αναγέννησης, στην πραγματικότητα είναι θεραπευτική και μεταμορφωτική.

Το προγεννητικό πεδίο είναι το πρώτο στάδιο και αναφέρεται στη ζωή μέσα στη μήτρα. Στη διάρκειά του το έμβρυο δεν έχει επίγνωση των ορίων του και δεν διακρίνει το εσωτερικό από το εξωτερικό. Όταν η μητέρα είναι ήρεμη και χαρούμενη, τότε το έμβρυο είναι απλά ευτυχισμένο.

 

Μια παρόμοια αίσθηση θα μπορούσε να είναι εκείνη που νιώθει κάποιος, που βυθίζεται μέσα στη θάλασσα. Ταυτίζεται με τις σταγόνες του νερού, με του υδρόβιους οργανισμούς, γίνεται ο ίδιος ωκεανός.

 

Η αίσθηση αυτή αποδεικνύει το γεγονός ότι το έμβρυο είναι ουσιαστικά ένα υδρόβιο πλάσμα. Στην αναβίωση, οι θετικές ενδομήτριες εμπειρίες χαρακτηρίζονται από αρχέτυπα οράματα της μητέρας φύσης, από αισθήματα ασφάλειας, ομορφιάς και ηρεμίας, καθώς και από εικόνες ουράνιων τόπων και παραδείσων όπως αυτοί απεικονίζονται στη μυθολογία διάφορων πολιτισμών.

 

Οι αρνητικές ενδομήτριες εμπειρίες προκαλούν άγχος και φόβο στη διάρκεια της αναβίωσης. Το άτομο έχει την αίσθηση ότι χάνεται σε μια τεράστια θάλασσα, ότι πνίγεται, ότι δηλητηριάζεται. Μια σειρά από δαιμονικές εικόνες πλημμυρίζουν το μυαλό του και νιώθει μια αίσθηση του κακού που διαπερνά τα πάντα.

 

Ακόμη πιο σκληρή γίνεται η διαδικασία της αναβίωσης στην περίπτωση πιο βίαιων καταστάσεων στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τα άτομα που επέζησαν από μια αυθόρμητη αποβολή ή μια απόπειρα άμβλωσης, συνήθως αναβιώνουν τον τρόμο μιας οικουμενικής απειλής ή έχουν οράματα που θυμίζουν την αποκάλυψη, το τέλος του κόσμου!

 

Το δεύτερο στάδιο της αναβίωσης αρχίζει με τις συσπάσεις της μήτρας, όταν ο τράχηλος δεν είναι ακόμη ανοικτός. Κάθε σύσπαση πιέζει τις αρτηρίες της μήτρας και το έμβρυο απειλείται από έλλειψη οξυγόνου. Η αναβίωση αυτού του σταδίου της γέννησης είναι μια από τις χειρότερες εμπειρίες. Το άτομο νιώθει ότι είναι παγιδευμένο σε ένα κλειστοφοβικό εφιάλτη, εκτεθειμένο σε αγωνιώδη συγκινησιακό και σωματικό πόνο. Έχει την αίσθηση του αβοήθητου, του απέλπιδα. Νιώθει ότι η κατάσταση αυτή δεν θα τελειώσει ποτέ, ότι δεν υπάρχει καμία διέξοδος.

 

Η αναβίωση αυτού του σταδίου της γέννησης συνοδεύεται από αλληλουχίες εικόνων που περιλαμβάνουν ανθρώπους, ζώα και μυθικά όντα, που βρίσκονται σε οδυνηρή θέση. Κάποιοι βιώνουν την αίσθηση του φυλακισμένου στα μπουντρούμια, άλλοι ταυτίζονται με τα θύματα μας ιερής εξέτασης, με έγκλειστους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, με φρενοβλαβείς.

 

Το αίσθημα που κυριαρχεί είναι ότι τίποτα δεν κινείται, τίποτε δεν προχωρά. Το άτομο νιώθει εγκλωβισμένο, ενώ η ζωή μοιάζει με ένα θέατρο του παραλόγου, μια φάρσα σκηνοθετημένη για χαρακτήρες από χαρτί. Σε αυτή τη ψυχική κατάσταση, η υπαρξιακή φιλοσοφία (ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης) μοιάζει να είναι η μόνη επαρκής περιγραφή της ύπαρξης.

 

Στην βιωματική ψυχοθεραπεία, η εμπειρία του δεύτερου σταδίου της αναβίωσης μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα θετική όταν το άτομο νιώθει ότι διαθέτει ένα γερό «κράτημα».

 

Το τρίτο στάδιο της αναβίωσης ξεκινά από τη στιγμή που το άτομο «επιστρέφει» στη χρονική στιγμή που ανοίγει ο τράχηλος και οι συνεχείς συσπάσεις προωθούν το έμβρυο μέσα από το στενό πέρασμα του γεννητικού αγωγού. Η κατάσταση αυτή συνοδεύεται από συντριπτικές μηχανικές πιέσεις, πόνους και «ασφυξία». Αναμενόμενο επακόλουθο αυτής της δυσάρεστης και απειλητικής στιγμής είναι μια εμπειρία άγχους. Τα οράματα που αναφέρονται σε αυτό το στάδιο έχουν να κάνουν με τη φωτιά, με σεισμούς, με ηφαίστεια, με παλιρροϊκά κύματα, με ανεμοστρόβιλους, με τιτανομαχίες..

Ο Grof υποστηρίζει ότι τις πρώτες σεξουαλικές μας αισθήσεις δεν τις βιώνουμε στο στήθος, αλλά στο γεννητικό σωλήνα της μητέρας. Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει ένα έμφυτο φυσιολογικό μηχανισμό, που μετατρέπει τον ακραίο πόνο και ειδικά την ασφυξία, σε ένα περίεργο είδος σεξουαλικής διέγερσης και τελικά σε ηδονική έκσταση. Είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι που πέθαναν από ασφυξία στην αγχόνη είχαν κατά κανόνα στύση και μερικές φορές, εκσπερμάτιση.

 

Ο ίδιος εξηγεί ότι το άγχος του ευνουχισμού, για το οποίο μίλησε ο Φρόιντ, είναι στην πραγματικότητα ο φόβος του χωρισμού από τη μητέρα, τη στιγμή που αποκόπτεται ο ομφάλιος λώρος.

 

Η γέννηση είναι μια κατάσταση στην οποία η ζωή μας απειλείται άμεσα. Βιώνουμε μια μορφή ακραίας σωματικής και συγκινησιακής ταλαιπωρίας, προκαλούμε πόνο σε έναν άλλο οργανισμό και ένας άλλος οργανισμός προκαλεί πόνο σε εμάς. Επιπλέον ερχόμαστε σε επαφή με διάφορες μορφές βιολογικού υλικού, όπως το αίμα, τις κολπικές εκκρίσεις, το αμνιακό υγρό.

 

Στην αναβίωση η στιγμή της γέννησης, συνοδεύεται από αισθήματα άγχους και οργής. Αυτά σχετίζονται με το υπόβαθρο της ανάπτυξης και βοηθούν στην κατανόηση των σεξουαλικών παρεκκλίσεων και διαστροφών.

 

Τα άτομα που βιώνουν το τρίτο στάδιο ισχυρίζονται ότι αυτό έχει πολλά κοινά με τον βιασμό. Για το θύμα εμπεριέχει το στοιχείο του σοβαρού κινδύνου, της αγωνίας, του ακραίου πόνου, της σωματικής καταστολής, του αγώνα για την απελευθέρωση. Για τον θύτη, κυριαρχεί το αίσθημα του κινδύνου, της σεξουαλικής διέγερσης, της τιμωρίας.

 

Η εμπειρία του θύματος έχει πολλά κοινά με το έμβρυο που υποφέρει στη «μέγγενη» του γεννητικού σωλήνα, ενώ ο εκείνη του θύτη σχετίζεται με τις συσπάσεις της μήτρας που προσπαθεί να «διώξει» από πάνω της το ξένο σώμα.

 

Το τρίτο στάδιο ονομάζεται «καθαρτήριο». Η αίσθηση που αφήνει είναι εκείνη του πολέμου για τη ζωή, ότι τα πράγματα αποκτούν επιτέλους νόημα. Το άτομο νιώθει ότι κυριαρχείται από το στοιχείο της φωτιάς. Συχνά όσοι βιώνουν αυτό το στάδιο έχουν οράματα από πόλεις ή δάση που καίγονται, από θυσίες στις φλόγες. Στην αρχέτυπη μορφή της η φωτιά καταστρέφει οτιδήποτε είναι φθαρμένο ή εμποδίζει την πνευματική αναγέννηση. Ένα κλασσικό σύμβολο της μετάβασης από το τρίτο στο τέταρτο στάδιο είναι ο φοίνικας που πεθαίνει πάνω στη φωτιά και αναγεννιέται από τις στάχτες του.

 

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι σε αυτό το στάδιο του τοκετού, η μητέρα νιώθει ότι ο κόλπος της «φλέγεται». Στα άτομα που γεννιούνται με καισαρική τομή, δεν υπάρχει αυτό το στάδιο, ίσως γι’ αυτό και τα θέλουν όλα «έτοιμα»!

 

Το τέταρτο στάδιο της αναβίωσης σχετίζεται με την έξοδο, την αποκοπή του ομφάλιου λώρου και την επαφή με το στήθος. Στα άτομα που γεννήθηκαν με τοκετό κανονικής διάρκειας και έντασης, συνοδεύεται από αισθήματα αισιοδοξίας και εμπιστοσύνης απέναντι στις προκλήσεις που θα συναντήσουν στο μέλλον. Αντίθετα, ένας παρατεταμένος και εξουθενωτικός τοκετός στη διάρκεια της αναβίωσης, δημιουργεί αισθήματα απαισιοδοξίας ή ηττοπάθειας. Δίνει την αίσθηση ότι είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουμε τον κόσμο και ότι οι ίδιοι είμαστε αβοήθητοι και αναποτελεσματικοί.

Αν ο πόνος και η ταλαιπωρία που συνδέονται με τον τοκετό μας, ανακουφίζονται ή τερματίζονται με αναισθησία, αυτό αφήνει ένα βαθύ και πειστικό αποτύπωμα στην ψυχή μας. Πιστεύουμε ότι ο μοναδικός τρόπος για να τα βγάλουμε πέρα στις δυσκολίες είναι η διαφυγή σε καταστάσεις νάρκωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι η σημερινή κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών αφορά τις γενιές που είδαν το φως από τη στιγμή που η χρήση της αναισθησίας στη διάρκεια της γέννας, έγινε ρουτίνα από τους μαιευτήρες. Να σημειώσουμε εδώ, ότι ο αλκοολισμός αποτελεί μια ασυνείδητη διαδικασία ακύρωσης της γέννησης και επιστροφής στην υδρόβια κατάσταση που υπήρχε πριν από την έναρξη του τοκετού.

Οι περισσότεροι ψυχίατροι συμφωνούν ότι το άγχος και οι φοβίες αποτελούν τα πλέον κοινά ψυχιατρικά προβλήματα του σύγχρονου κόσμου. Δεδομένου ότι το άγχος στη φύση είναι μια αντίδραση σε καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή ή την ακεραιότητα του ατόμου, φαίνεται πιθανό ότι μια από τις σημαντικές πηγές του κλινικού άγχους είναι το τραύμα της γέννησης.

 

Το γεγονός αυτό γίνεται πιο φανερό στην κλειστοφοβία, τον φόβο για κλειστούς και στενούς χώρους. Εκδηλώνεται σε ανελκυστήρες, σήραγγες του μετρό και σε δωμάτια δίχως παράθυρα. Τα κλειστοφοβικά άτομα βρίσκονται υπό την «επιρροή» του δεύτερου σταδίου, όταν οι συσπάσεις της μήτρας αρχίζουν να πιέζουν το έμβρυο.

 

Αντίθετα, η αγοραφοβία συνδέεται με το τρίτο στάδιο, όταν η αιφνίδια απελευθέρωση μετά από ώρες ακραίου περιορισμού συνοδεύεται από το φόβο της απώλειας των ορίων, της διάλυσης και της απειλής για την ύπαρξη. Η αναβίωση της γέννησης έχει φέρει καταπληκτικά αποτελέσματα γι’ αυτές τις καταστάσεις.

 

Στον φόβο του καρκίνου, το σημαντικό στοιχείο είναι η ομοιότητα ανάμεσα στην ασθένεια και την εγκυμοσύνη. Στη ψυχαναλυτική φιλολογία η κακοήθης ανάπτυξη των όγκων παρομοιάζεται ασυνείδητα με την διόγκωση της μήτρας. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε την ταχεία ανάπτυξη ενός ξένου αντικειμένου μέσα στο σώμα.

 

Ο φόβος για τα ερπετά έχει αποκωδικοποιηθεί από τον Φρόιντ σαν το φόβο για το πέος. Ο Grofμέσα από τις έρευνές του έχει επισημάνει τη σχέση που έχουν τα φίδια με τον τοκετό. Με την αναβίωση, οι συσπάσεις της μήτρας μοιάζουν με επίθεση βόα σφικτήρα. Οι πύθωνες καταπίνουν τη λεία τους χωρίς να τη διαμελίσουν, πράγμα που τους κάνει να μοιάζουν έγκυοι. Επίσης, τυλίγουν το σώμα τους γύρω από το θύμα τους για να το συνθλίψουν. Αυτά τα χαρακτηριστικά τους καθιστούν τυπικά προγεννητικά σύμβολα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η βία και η επιθετικότητα συνδέονται με τραυματισμούς και βιώματα της βρεφονηπιακής και της παιδικής ηλικίας. Ωστόσο, η σύγχρονη έρευνα έχει αποδείξει ότι έχουν άμεση σχέση και με το τραύμα της βιολογικής γέννησης. Ο ζωικός συναγερμός, ο πόνος και η ασφυξία που βιώνονται για πολλές ώρες στη διάρκεια της γέννας, γεννούν συγχρόνως και τεράστιες ποσότητες αγωνίας και δολοφονικής επιθετικότητας που αποθηκεύονται στην κυτταρική μνήμη του οργανισμού. Η αναβίωση της γέννησης σε διάφορες μορφές βιωματικής ψυχοθεραπείας, συνδέεται κατά κανόνα και με μια ποικιλία «εμπειριών» από το συλλογικό ασυνείδητο που εμφανίζονται με εικόνες αφάνταστης βίας, από πολέμους, επαναστάσεις, γενοκτονίες.

 

Όταν η ενδομήτρια ζωή είναι ήρεμη, το άτομο «βιώνει» εικόνες από ανθρώπινες κοινωνίες με ιδεώδη κοινωνική δομή, από πολιτισμούς που ζούνε σε πλήρη αρμονία με τη φύση ή από ουτοπικές καταστάσεις του μέλλοντος όπου όλα τα προβλήματα έχουν λυθεί.

 

Διαταραχές της ενδομήτριας ζωής προκαλούν εικόνες ομάδων, που ζούνε σε βιομηχανικές μολυσμένες περιοχές, με καταστραμμένη φύση.

 

Παλινδρομικές εμπειρίες στη διάρκεια του δευτέρου σταδίου της γέννας, δημιουργούν εντυπώσεις και εικόνες από καταπιεστικά, βίαια και ολοκληρωτικά καθεστώτα, που βασανίζουν τους υπηκόους τους και στραγγαλίζουν την ελευθερία τους.

 

Οι εμπειρίες που συνοδεύουν την αναβίωση του τρίτου σταδίου συχνά αναφέρονται σε αιματηρούς πολέμους, σε εκτοξεύσεις πυραύλων και σε εκρήξεις ατομικών όπλων. Τα άτομα όμως δεν περιορίζονται στο ρόλο του θύματος. Πολύ συχνά συμμετέχουν σαν θύματα, θύτες αλλά και παρατηρητές.

 

Οι εικόνες που σχετίζονται με το τέταρτο στάδιο έχουν να κάνουν με νίκη σε πολέμους, απελευθέρωση κρατουμένων και επιτυχίες σε συλλογικές επιχειρήσεις.

Η σχέση των κοινωνικοπολιτικών αναστατώσεων με τα στάδια της βιολογικής γέννησης είναι εμφανής.

Ο ψυχολόγος Demause ερεύνησε τους τρόπους που χρησιμοποιούσαν οι στρατιωτικοί ηγέτες, για να κινητοποιήσουν τις φιλήσυχες μάζες των απλών πολιτών και να τους μετατρέψουν σε μια νύχτα σε δολοφονικές μηχανές.

 

Παρατήρησε ότι σε όλες τις εποχές, τόσο οι στρατιωτικοί όσο και οι πολιτικοί, όταν περιέγραφαν μια κρίσιμη κατάσταση ή όταν κήρυσσαν πόλεμο, χρησιμοποιούσαν όρους που θα μπορούσαν κάλλιστα να περιγράψουν την προγεννητική αγωνία του εμβρύου. Κατηγορούσαν τον αντίπαλο ότι «στραγγάλιζε» ή «έπνιγε» το λαό τους, ότι έκλεβε «την τελευταία ανάσα» από τα πνευμόνια του ή τον «καταπίεζε» και δεν του άφηνε ζωτικό χώρο. Οι υποσχέσεις του «σωτήρα-ηγέτη» είχαν πάντα να κάνουν με «την έξοδο από το τούνελ», τον απεγκλωβισμό από «τον ζοφερό λαβύρινθο» και φυσικά, την ελευθερία! Μην ξεχνάμε ότι στο όνομα της τελευταίας έχουν διαπραχθεί τα ειδεχθέστερα εγκλήματα στον κόσμο. Σε καιρούς πολέμου δεχόμαστε επαίνους και μετάλλια για φόνους, λεηλασίες και σεξουαλική βία, κάτι που σε άλλες συνθήκες θα μας έστελναν στη φυλακή.

 

Η παρατήρηση σκηνών επιθετικότητας και βίαιων ασυνείδητων παρορμήσεων, είτε συμβαίνει σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο, σίγουρα δεν οδηγεί στην θεραπεία και τη μεταμόρφωση, όπως συμβαίνει σε μια εσωτερική συνάντηση με αυτά τα ίδια στοιχεία σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο.